فکر می‌کنید حافظه دیداری خوبی دارید؟ قبل از پاسخ به این پرسش، ابتدا 15 عکس کوچک که حاوی تصاویری از اجسام مختلف هستند را به مدت 30 ثانیه مشاهده کنید. پس از گذشت 30 ثانیه، حالا چه تعداد از تصاویر را به یاد می‌آورید؟ توجه داشته باشید که هرچه تعداد بیشتری از تصاویر را به خاطر داشته باشید، حافظه دیداری قوی‌تری دارید. درواقع حافظه دیداری (Visual Memory) شکلی از حافظه است که کمک می‌کند تا چیزهایی که می‌بینیم را در خود نگه دارد. از حافظه بصری همچنین به عنوان «چشم ذهن» یاد می‌شود که از طریق آن می‌توانیم تصویری ذهنی اشیاء، مکان‌ها یا افراد را از حافظه خود بازیابی کنیم اما اصطلاح حافظه دیداری دقیقاً چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با مقاله دیگری از مجله همیارآکادمی همراه باشید.
حافظه دیداری چیست؟
فرآیند ثبت اطلاعات در حافظه دیداری به این صورت است که طی آن اطلاعات در ذهن ذخیره می‌شوند تا در زمان مورد نیاز بازیابی شوند. نحوۀ بازیابی اطلاعات به این صورت است که فرد هر آنچه با چشم‌های خود دیده است را به خاطر می‌آورد. پر واضح است که حافظه انواع مختلفی دارد که هر کدام ممکن است تا حدودی مستقل از بقیه باشد. حافظه دیداری یا حافظه بصری یکی از انواع حافظه است که بر توانایی به یاد آوردن یا به خاطر سپردن فعالیت‌ها، تصاویر یا کلمات در گذشته اشاره دارد.
حافظه بصری شامل توانایی ذخیره و بازیابی احساسات و ادراکات بصری است که قبلاً توسط فرد تجربه شده‌اند. این بدان معناست که فرد باید بتواند از یک محرک یک تصویر بصری زنده در ذهن خود ایجاد کند. محرک می‌تواند چیزی مانند یک کلمه، چهره اشخاص یا یک تابلو نقاشی باشد. هنگامی که محرک برداشته شود، فرد باید آن را در ذهن خود تجسم کند. از این طریق می‌توان فهمید که حافظه دیداری او فعال است اما یک حافظه بصری غیرفعال یا ضعیف چگونه است؟
علائم حافظه دیداری ضعیف
افرادی که حافظه دیداری ضعیفی دارند، معمولاً علائم خاصی را از خود نشان می‌دهند. تشخیص این علائم به یک فرد متخصص (روانشناس) کمک می‌کند تا بهترین راه‌های تقویت حافظه بصری را ارائه دهد. به طور کلی، فردی با حافظه بصری ضعیف ممکن است علائم زیر را داشته باشد:
علائم حافظه دیداری ضعیف
- درک مطلب او ضعیف است و مجبور خواهد بود هر کلمه را با بیان کردنش یاد بگیرد.
- در تلفظ درست کلمات ممکن است ضعیف باشد.
- مهارت‌های ریاضی ضعیفی دارد و در اغلب موارد از ماشین حساب استفاده می‌کند.
- در به خاطر آوردن کلمات و تصاویر مشکل دارد.
- در تشخیص اعداد و حروف مشکل دارد.
- خیلی آرام حروف را روی کاغذ می‌نویسد.
- حروف را اغلب بهم ریخته می‌نویسد (غلط املایی دارد).
کسی که حافظه دیداری ضعیفی دارد، ممکن است از اشکال دیگر حافظه برای جبران این مشکل استفاده کنند. بگذارید مثالی بیاوریم:
«بعضی افراد برای به حفظ کردن کلمات، بلند بلند حرف می‌زنند تا بتوانند از طریق حافظه شنوایی، کلمات را در حافظه خود ثبت کنند. در این حالت فرد به حافظه شنوایی تکیه می‌کند تا با توسل به آن بتواند حافظه دیداری ضعیف خود را جبران کند. در این‌گونه موارد، فرد ممکن است برای درک بهتر مطالب با مشکل روبرو شود زیرا نمی‌تواند به خاطر بیاورد که یک کلمه چه شکلی است!»
چرا داشتن حافظه دیداری قوی مهم است؟
وقتی نتوانیم چهره عزیزترین افراد زندگی خود را به خاطر آوریم، چطور می‌توانیم تجربه دوست داشتن را درک کنیم؟ اگر نتوانیم خاطره‌ای خوشایند از گذشته را در ذهن مرور کنیم، چگونه می‌توانیم داشتن احساس خوب را تجربه کنیم؟ خاطرات بصری به ما موجودیت می‌بخشند و بقای ما را در جهان تقویت می‌کنند.
حافظه دیداری یا بصری در دنیای یادگیری بسیار مهم است. تقریباً 80 درصد از آنچه می‌آموزیم، بصری هستند. وقتی خواندن را یاد می‌گیریم، تصاویری از کلماتی که می‌بینیم را بعداً به خاطر می‌آوریم. با یادگیری نوشتن، ظاهر هر حرفی را به یاد می‌آوریم و وقتی در حال یادگیری تایپ کردن هستیم، ممکن است ابتدا به صفحه کلید خود نگاه کنیم تا محل هر حرف را بیابیم.
همانطور که نحوۀ استفاده از صفحه کلید را یاد می‌گیریم، می‌توانیم به راحتی آن را تجسم کنیم و به خاطر بسپاریم که هر حرف در کجا قرار دارد. حتی وقتی سعی می‌کنیم نحوۀ تلفظ یک کلمه را به خاطر بسپاریم، این کار را با تصویرسازی آن کلمه در ذهن خود انجام می‌دهیم. بنابراین می‌توان گستره استفاده از حافظه بصری را در تمامی ابعاد زندگی به راحتی مشاهده کرد.
داشتن حافظه دیداری چه مزایایی دارد؟
تصاویر بیشتر از متن ساده برای ذهن‌های کنجکاو جذابیت دارند. مطالعات متعددی انجام شده‌اند که قدرت ابزارهای بصری را در یادگیری موضوعات مختلف آموزشی اثبات می‌کنند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهند که در مقایسه با مطالب متنی، افراد سریع‌تر به اطلاعات بصری پاسخ می‌دهند. اینجاست که می‌توان از مزایای حافظه دیداری برای بهبود یادگیری و درک بهتر مسائل مختلف در زندگی بهره‌مند شد. حافظه بصری می‌تواند فواید زیر را به همراه داشته باشد:
1. اطلاعات بیشتری را در مغز ذخیره می کند
تصاویر ساده‌ترین و مؤثرترین روش برای ذخیره اطلاعات در حافظه بلندمدت هستند. به گفته محققان، حافظه کوتاه‌مدت انسان کلمات را پردازش می‌کند و فقط می‌تواند تعدادی محدودی اطلاعات را در حافظه ذخیره کند. در حالی که تصاویر مستقیماً توسط حافظه بلندمدت ما پردازش می‌شوند، جایی که به صورت غیرقابل حذف در مغز حَک خواهند شد.
2. پردازش ارتباطات را سریع تر و ساده تر می کند
پردازش اطلاعات متنی در مغز ساده خواهد اما همان اطلاعات به شکل تصویر یا فیلم حتی سریع‌تر هم پردازش می‌شوند بنابراین تقویت حافظه دیداری می‌تواند به پردازش سریع‌تر اطلاعات و بهبود خلاقیت کمک کند. بیایید با هم به چند آمار جالب در مورد حافظه دیداری نگاه بیندازیم:
- از کل اطلاعات منتقل شده به مغز 90 درصد از آنها بصری هستند.
- برخلاف متن، تصاویر 60 هزار برابر سریع‌تر پردازش می‌شوند.
- انسان‌ها قادر هستند در کمتر از یک دهم ثانیه مفهوم یک تصویر را درک کنند.
- چشم انسان می‌تواند در هر ساعت 36 هزار پیام بصری را ثبت کند..
3. به درک بهتر مفاهیم کمک می کند
تصویر به زبان آموزان کمک می‌کند تا مفاهیم را با تحریک تخیل و تأثیر بر توانایی‌های شناختی خود درک کنند. به عنوان مثال، یک تصویر اینفوگرافیک به خوبی می‌تواند پیام متنی کوتاه را به همراه تصویر به کاربر انتقال دهد. به عنوان مثال اگر بیان این جمله که «زدن ماسک باعث کاهش همه گیری ویروس کرونا می‌شود» را به همراه یک تصویر نشان دهیم، می‌توانیم پیام را به شکلی مؤثرتری به کاربر منتقل کنیم.
4. به عنوان محرک احساسات عمل می کند
احساسات و اطلاعات بصری در یک قسمت از مغز پردازش می‌شوند. محرک‌های بصری و پاسخ احساسی با هم مرتبط هستند و این دو با هم چیزی را ایجاد می‌کنند که ما آن را خاطرات می‌نامیم. از این رو، تصاویر و استعاره‌های بصری تأثیرات احساسی قوی و خاطرات ماندگاری را در ذهن ما ایجاد می‌کنند.
5. به افزایش انگیزه کمک می کند
اکثر افراد در مقابل برخی موضوعات آموزشی مقاومت می‌کنند زیرا آن موضوعات برای آنها جالب نیستند. مثلاً خواندن کتاب بدون تصویر برای بیشتر کودکان و نوجوانان سخت و دشوار است اما اگر به کتاب تصاویر رنگارنگ اضافه شود، کودکان و نوجوانان انگیزه بیشتری برای خواندن کتاب خواهند داشت. حتی اگر تصاویر جذاب طراحی شوند، بزرگسالان را نیز به خود جذب می‌کنند. این موضوع مهم خود به تنهایی باعث افزایش علاقه و انگیزه در افراد برای یادگیری و آموزش بیشتر می‌شود.
انواع حافظه دیداری
یادآوری چیزهایی که دیده‌ایم، یکی از اساسی‌ترین راه‌ها برای سنجش حافظه هستند. به همین دلیل است که برخی افراد حافظه کوتاه‌مدت خوبی دارند و برخی دیگر حافظه بلندمدت‌شان بهتر است. به طور کلی، حافظه بصری را می‌توان به دو نوع زیر تقسیم کرد:
انواع حافظه دیداری
1. حافظه بصری کوتاه مدت (Short-Term Visual Memory)
حافظه بصری کوتاه‌مدت به زمانی اشاره دارد که می‌توانیم چیزی که چند وقت پیش دیده بودیم را به خاطر بیاوریم. حافظه کوتاه‌مدت همیشه در زندگی روزمره ما استفاده می‌شود. به عنوان مثال یک هنرمند می‌تواند یک شیء را در محیط خود ببیند و سپس بلافاصله آن را روی بوم نقاشی کند. یا اینکه ما می‌توانیم متنی که می‌خوانیم را در ذهن خود کپی کنیم و در جایی عیناً آن را بنویسیم. ما در زندگی خود چیزهای زیادی می‌بینیم، بنابراین بیشتر حافظه ما کوتاه‌مدت است. اگر حافظه برای ما کاربردی نداشته باشد، خاطرات به سرعت از بین می‌روند. با این حال، اگر به طور مکرر در معرض برخی از کارها قرار بگیریم که هر روز و هر ساعت با آنها در ارتباط هستیم، حافظه ما طولانی‌مدت خواهد شد.
2. حافظه دیداری بلند مدت (Long-Term Visual Memory)
حافظه بصری بلندمدت به زمانی اشاره دارد که می‌توانیم یک حافظه تصویری از گذشته دور را به یاد بیاوریم. خاطراتی که در خود حاوی ارتباطات عاطفی قوی هستند، به احتمال زیاد در ذهن افراد باقی می‌مانند. همۀ ما برخی از خاطرات دوران کودکی‌مان را به یاد می‌آوریم، حتی می‌توانیم با مشاهده مکرر چیزها خاطرات طولانی‌مدتی از آنها را در ذهن خود ایجاد کنیم. به عنوان مثال، هنگامی که بارها به سمت مقصدی خاص رانندگی می‌کنیم، در نهایت بدون استفاده از گوگل مپ (Google Maps)، مسیر را به یاد خواهیم آورد.
۶ روش برای تقویت حافظه دیداری
اگر شما یا اطرافیانتان با مشکل حافظه بصری روبرو هستید یا اینکه فقط می‌خواهید به تقویت آن کمک کنید، باید روش‌های اصولی تقویت حافظه دیداری را یاد بگیرید. برای این منظور می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
1. بازی به یادآوری
این بازی بسیار سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیز است و به عنوان راهی ساده برای تقویت حافظه بصری شناخته می‌شود. در محیط اطراف خود بنگرید و یک شیء مانند تیر چراغ برق را پیدا کنید. سپس ماهیت و دلیل وجود آن را شرح دهید. شما باید بعد از انتخاب کردن شیء، به هر جای دیگری که سفر می‌کنید، اطراف خود را بنگرید تا بتوانید تیرهای چراغ برق را پیدا کنید. هرچه انتخاب شیء مبهم‌تر و سخت‌تر باشد، روند کشف شیء مورد نظرتان دشوارتر خواهد بود. این بازی به ویژه برای کودکان پیشنهاد می‌شود.
2. بازی تشخیص تفاوت ها
این بازی به این صورت است که دو تصویر مشابه به شما نشان داده می‌شوند اما این تصاویر دارای تفاوت‌های جزئی هستند که باید آنها را پیدا کنید. به عنوان مثال تصویر دو درخت را نشان می‌دهند که ممکن است هر کدام تعداد شاخه‌های متفاوتی داشته باشند. هر چه تفاوت بین دو عکس در جزئیات بیشتر باشند، پیدا کردن تفاوت‌ها مشکل‌تر خواهند بود. غیر از حافظه دیداری، در این بازی تقویت قدرت بینایی و توجه به جزئیات بسیار مؤثر هستند.
3. بازی کارت ها
در این بازی باید بتوانید کارت‌های مشابه را تشخیص دهید. شما 20 کارت در دست دارید که هر کدام به صورت زوج مشابه یکدیگر هستند. به این معنا که 10 کارت با تصویر متفاوت دارید که از هر تصویر، یک کارت مشابه وجود دارد. مثلاً دو کارت با عکس فیل، دو کار با عکس زرافه، دو کارت با عکس میمون و سایر موارد وجود دارند. شما یک کارت را بر می‌دارید و کارت‌های دیگر را روی زمین قرار دهید، به طوری که عکس آنها قابل مشاهده نباشد. حالا باید کارت مشابه را با برداشتن تک تک کارت‌ها تشخیص دهید.
4. سوال کردن
برای کمک به حافظه دیداری یک فرد می‌توانید در مورد اتفاقی که در طول روز برای او رخ داده‌اند، سؤال کنید. از او بپرسید که ناهار چه خورده است، بعد از دانشگاه چه کاری انجام داده است و سایر سؤالاتی که باعث می‌شود فرد در پی یافتن آنها باشد. سؤال پرسیدن به ویژه در افراد کهنسال برای سنجش میزان حافظه بصری ایده‌آل است. حتی برای کودکان نیز می‌تواند کاری هیجان انگیز محسوب شود.
5. دیکته گفتن
دیکته گفتن یکی از بهترین راه‌ها برای افزایش حافظه دیداری است. این روش به ویژه برای کودکان بسیار کاربردی است. سعی کنید داستان یک کتاب معروف مانند «شازده کوچولو» را بخوانید و از کودک بخواهید که آن را روی کاغذ بنویسد. از این طریق، کودک هر آنچه از کلمات در حافظه خود ثبت کرده است را برای نوشتن درست کلمات استفاده می‌کند.
6. جدول حل کردن
حل کردن جدول و سودوکو می‌تواند به بهبود حافظه بصری کمک شایانی کند. برای حل جدول، شما نیاز به حفظ کردن کلمات در ذهن خود دارید. هر چه بیشتر جدول حل کنید، دامنه کلماتی که در حافظه خود ثبت می‌کنید، بیشتر خواهد بود. این کار می‌تواند حتی به کاهش فراموشی و آلزایمر در سنین بالا نیز کمک کند.
برای بهبود حافظه دیداری خود تلاش کنید
مهارت به خاطر آوردن فوری ویژگی‌های هر شی، نماد یا شکل مشخصی از چیزهای اطراف را، حافظه دیداری می‌گویند. ما با این نوع حافظه می‌توانیم رویدادهای اطراف خود را به خاطر بسپاریم و تصویرهای معناداری در ذهنمان بسازیم. این تصاویر برای همیشه با ما همراه خواهند بود تا به ما هویت انسانی ببخشند. روند تقویت حافظه دیداری از کودکی آغاز می‌شود و در مدرسه به پختگی کامل می‌رسد اما این نوع حافظه قابل یادگیری است و می‌توان در سنین میانسالی نیز با برخی روش‌ها کاربردی، آن را بهبود بخشید. نظر شما درباره این مقاله چه بود؟ شما چه راهی برای تقویت حافظه دیداری می‌شناسید؟ لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در زیر همین مقاله با ما و دیگر همراهان همیار آکادمی به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
-
حافظه بصری به این دلیل اهمیت دارد که به ما کمک می کند تا هر آنچه با چشم می بینیم را در حافظه خود ذخیره کنیم و در زمان مناسب آن ها را تجسم کرده و به یاد آوریم.
-
برای تقویت حافظه دیداری باید از سنین کودکی اقدام کرد اما جای نگرانی نیست! می توان در سنین بزرگسالی نیز این حافظه را با روش های خاصی بهبود بخشید.
-
آموزش شخصی و کمک از دیگران به تقویت این حافظه کمک می‌کند. برای این کار می‌توانید کتاب‌های مربوط به تقویت حافظه دیداری را بخوانید یا این که به یک متخصص (روانشناس) مراجعه کنید.
نویسنده
کیوان کاری
تغییر شماره