پروانه ای در قسمتی از جهان بال می‌زند و منجر به وقوع طوفان در ناحیه دیگری از جهان می‌شود اما چگونه این اتفاق رخ می‌دهد؟ اثر پروانه ای (Butterfly effect) که به آن اثر موج‌دار نیز گفته می‌شود، پدیده‌ای است که توسط پروفسور «ادوارد لورنز» در سال 1963 ابداع شد. نظریه لورنز این بود که کوچک‌ترین تغییرات در یک محیط میتوانند در آینده و نقطه‌ای از جهان موج شدیدی ایجاد کنند. مطالعات لورنز نشان می‌دهند که اثر پروانه ای نه تنها در شرایط آب و هوایی و بلایای طبیعی قابل استفاده است بلکه می‌تواند در شرایط اقتصادی و بازارهای مالی نیز اعمال شود اما نظریه اثر پروانه ای تا چه اندازه قابل اعتماد است؟ برای پاسخ به این پرسش با مقاله دیگری از همیارآکادمی همراه باشید.
اثر پروانه ای چیست؟
اثر پروانه ای چیست
اثر پروانه ای به زبان ساده بر پایه این ایده بنا شده است که رویدادهای کوچک و به ظاهر بی‌اهمیت، ممکن است در نهایت منجر به عواقب بسیار بزرگ‌تری شوند. به عبارت دیگر، این رویدادها تأثیرات غیرخطی بر روی سیستم‌های بسیار پیچیده دارند. به عنوان مثال، هنگامی که یک پروانه بال می‌زند، تغییرات کوچک فشار هوا که ناشی از بال زدن پروانه هستند، در نهایت می‌تواند باعث ایجاد گردباد شود. بگذارید یک مثال بزنیم:
«اگر دو نقطه از جهان که آب و هوایی مشابه دارند را با هم مقایسه کنیم، آن‌ها به زودی از هم دور می‌شوند و شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند. یک منطقه می‌تواند با طوفان‌های شدیدی مواجه شود، در حالی که منطقه دیگر آرام است. بررسی اینکه چه عواملی باعث شده‌اند در یک منطقه طوفان ایجاد شود و در منطقه دیگر، آرامش حاکم باشد! موضوع اثر پروانه‌ای را پیش می‌کشد.»
لورنز یک برنامه کامپیوتری برای آزمایش شبیه‌سازی‌های مختلف آب و هوایی را اجرا کرد و متوجه شد که گرد کردن یک متغیر از 0.5061270 به 0.506 به طور چشمگیری پیش بینی آب و هوا را تغییر می‌دهد. نکته اصلی این است که پیش بینی آب و هوا برای چند هفته و چند ماه عملاً غیرممکن است! به این دلیل که انسان‌ها توانایی اندازه‌گیری پیچیدگی‌های باورنکردنی طبیعت را ندارند. درحقیقت، تعداد زیادی متغیر کوچک وجود دارند که میتوانند پیامدهای بسیار بزرگ‌تری را رقم بزنند.
منشا اثر پروانه ای از کجاست؟
اثر پروانه ای یا اثر موج‌دار (Butterfly Effect) یک استعاره از اصل نظریه آشوب است. این واژه اغلب به ادوارد لورنز نسبت داده می‌شود که در مقاله‌ای در سال 1963 در آکادمی علوم نیویورک به آن اشاره کرد. اصل موضوع از این قرار است که لورنز هنگام تلاش برای اجرای برخی مدل‌های آب و هوا، با استفاده از معادلات قطعی بر روی یک ابر رایانه، به کشف جدیدی رسید.
لورنز یک مجموعه اولیه و ثانویه از داده‌ها را وارد کامپیوتر کرد تا ببیند چه نتایجی مشاهده می‌شود. نتایج برای هر دوی مجموعه‌ها بسیار متفاوت بودند. او خیلی سریع متوجه شد که در هنگام وارد کردن مجموعه ثانویه دچار یک اشتباه بسیار کوچک شده است که نتیجه بسیار متفاوتی رقم زده است. او به جای وارد کردن مقدار دقیق 0.506127، مقدار اولیه 0.506 را در مجموعه ثانویه وارد کرده بود. همین مقدار اعشاری کوچک باعث ایجاد زمینه جدیدی از ریاضیات به نام «نظریه آشوب» شد.
تاریخچه نظریه اثر پروانه ای
مشاهدات لورنز سرانجام او را به اثر پروانه ای رساند. او درباره کشف خود گفت: «آیا بال زدن پروانه ای در برزیل باعث ایجاد گردباد در تگزاس می‌شود؟» ایده‌ای که مطرح می‌شود این است که بال زدن یک پروانه ممکن است تغییرات کوچکی در جو ایجاد کند که در نهایت به یک طوفان بزرگ می‌انجامد. درحقیقت، نظریه آشوب به ما این امکان را می‌دهد که بفهمیم پیش بینی آب و هوا در دو یا سه هفته آینده تقریباً غیرممکن است! این نظریه اکنون در هر شاخه‌ای از علوم دیده می‌شود.
پس از اینکه لورنز رفتارهای آشفته در مدل سازی ریاضی سیستم‌های آب و هوایی را تشخیص داد، سعی کرد بیشتر روی این نظریه تحقیق کند. بعدها دانشمندان دیگر به اهمیت کشف لورنز پی بردند و راه او را ادامه دادند. لورنز در سال 2008 درگذشت و سهم ماندگار او در درک سیستم‌های پیچیده، کمک مهمی به بشریت کرد.
نظریه آشوب چیست؟
هنگامی که لورنز در حال مطالعه الگوهای آب و هوا بود، متوجه شد که تفاوت‌های کوچک در آغاز یک فرآیند، بعداً باعث تغییرات زیادی می‌شوند. او که یک ریاضیدان قابل بود، از تکنیک‌های پیش بینی آماری برای ارزیابی یافته‌های خود استفاده کرد. کار او منجر به پیدایش نظریه آشوب شد. نظریه آشوب شاخه‌ای از ریاضیات است که بر الگوهای متفاوتی در مراحل اولیه هر سیستم مانند آب و هوا متمرکز است. هدف این نظریه پیش‌بینی رفتار سیستم‌هایی است که ذاتاً غیرقابل پیش‌بینی هستند. نظریه آشوب به ما می‌آموزد که انتظار چیزهای غیرمنتظره را داشته باشیم.
نظریه آشوب به بررسی غیرقابل پیش بینی بودن رویدادهای موجود در طبیعت می‌پردازد. این نظریه سیستم‌های پیچیده‌ای را بررسی می‌کند که رفتار آن‌ها نسبت به تغییرات جزئی بسیار حساس است. تغییرات کوچک می‌تواند پیامدهای قابل توجهی را به دنبال داشته باشد. به نظر می‌رسد سیستم‌های پیچیده از طریق یک چرخه (سیکل) انجام می‌شوند اما این چرخه‌ها لزوماً کپی یا تکراری نیستند. اگرچه این سیستم‌ها میتوانند ساده به نظر برسند اما نسبت به تغییرات کوچک بسیار حساس هستند که ممکن است منجر به اثرات ظاهراً تصادفی شوند.
نمونه‌ای از یک سیستم پیچیده در نظریه آشوب، شرایط آب و هوایی است. حتی با وجود بزرگترین کامپیوتر‌های موجود، آب و هوا را فقط می‌توان برای چند روز آینده پیش بینی کرد. حتی اگر هوا قابل اندازه گیری باشد، یک تغییر کوچک می‌تواند نحوه پیش بینی را کاملاً بهم بریزد! یک پروانه می‌تواند با بال‌های خود باد کافی ایجاد کند تا یک سیستم آشفته را تغییر دهد. این سیستم آشفته که در بالا بیان شد، به اثر پروانه ای معروف است. در نظریه آشوب بیان شده است که رویدادهای بسیار ساده میتوانند باعث ایجاد الگوها یا وقایع رفتاری بسیار پیچیده شوند و صرف نظر از پیچیدگی‌شان، بر نظمی نهفته تکیه دارند.
اثر پروانه ای چقدر واقعیت دارد؟
رویدادهای بی‌شمار طبیعت نشان می‌دهند که بال زدن پروانه می‌تواند باعث گردباد شود یا از آن جلوگیری کند. در حالی که مردم اغلب فکر می‌کنند اثر پروانه ای به این معناست که تغییرات کوچک میتوانند عواقب بزرگی به همراه داشته باشند. لورنز سعی داشت بگوید که ما نمی‌توانیم این تغییرات را پیگیری کنیم چرا که ما واقعاً نمی‌دانیم چه چیزی می‌تواند باعث تغییر الگوی آب و هوایی شود.
با این حال، اثر پروانه ای اعتبار دارد اما خیلی مشکوک است که یک پروانه بتواند تغییرات معناداری در آب و هوا ایجاد کند. مشکل این است که پروانه‌ها آنقدر کوچک هستند که نمی‌توانند چیزی را تغییر دهند اما چیزهایی که بزرگتر هستند، مثلاً هواپیما یا ابر کومولوس میتوانند در نهایت آب و هوا را تحت تأثیر قرار دهند. وجود یا عدم وجود یک ابر می‌تواند گردش‌های اطراف ابر را تغییر دهد که با تغییر آن‌ها، گردش‌های بزرگتر رخ می‌دهند. اگر ما دو سیاره با آب و هوای یکسان داشته باشیم و یک ابر کومولوس را در یکی از آن‌ها قرار دهیم، پس از چند هفته آب و هوا در این دو سیاره متفاوت خواهد بود.
اثر پروانه ای چه تاثیری در زندگی افراد دارد؟
ما انسان‌ها بخش کوچکی از این جهان بزرگ هستیم، جایی که قسمت‌های مختلف دنیا بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. بنابراین هر کاری که می‌کنیم، چه کوچک و چه بزرگ می‌تواند تأثیر عمیقی بر زندگی ما و دیگران داشته باشد. یکی از راه‌های نگاه به این موضوع «نگرش» است. نگرش ما، خوب یا بد! می‌تواند بر زندگی دیگران تأثیر بگذارد. مثبت بودن بر کار و روابط ما با دیگران اثر عمیقی دارد. یک حرکت بد از طرف ما، هرچقدر هم که کوچک باشد، می‌تواند بر سیستمی که در آن هستیم تأثیر بگذارد. به همین ترتیب، یک حرکت خوب هرچقدر هم که کوچک باشد، می‌تواند تغییرات زیادی را در محیط اطرافمان ایجاد کند.
چیزی که این نظریه به ما می‌آموزد این است که چیزهای کوچک اهمیت دارند و همه ما به یک سیستم بزرگتر متصل هستیم. اقدام ما در حال حاضر می‌تواند نتیجه یک اقدام قبلی باشد و این اقدام به نوبه خود منجر به اتفاقی در آینده نیز می‌شود. با یک حرکت کوچک می‌توانید زندگی کسی را تغییر دهید پس نباید هرگز قدرت کارهای کوچک را دست کم بگیریم. یک عمل کوچک می‌تواند زندگی یک فرد و همچنین زندگی شما را تغییر دهد.
اصول اثر پروانه ای در اقتصاد
اصول اثر پروانه ای در اقتصاد
حتی یک حرکت سیاسی کوچک از سوی یک کشور نسبت به کشور دیگر می‌تواند بازار سهام کشورها را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین تعجبی ندارد که بسیاری از کارشناسان مالی می‌دانند که از اثر پروانه‌ای می‌توان برای پیش بینی رفتار بازارهای مالی استفاده کرد. حتی یک ضربه کوچک در بازار سهام یک کشور نیز می‌تواند پیامدهای شدیدی را در بخش دیگری از جهان ایجاد کند.
یک مثال ساده از اثر پروانه ای در اقتصاد، تجارت و کسب و کار، همه گیری ویروس کرونا است که از ووهان شروع شد و تمام جهان را تحت تاثیر خود قرار داد. پرواضح است که اثر موج‌دار اهمیت زیادی در دنیای مالی دارد. در زیر به چند روش استفاده از اثر پروانه ای در اقتصاد اشاره می‌کنیم:
1- اصل تنوع بخشی
از دست دادن سرمایه می‌تواند به طور تصادفی اتفاق بیفتد و در اغلب اوقات آمادگی برای آن ضروری است. اصل تنوع برای مقابله با خسارت ناشی از متغیرهای تصادفی که بر کیفیت سرمایه گذاری تأثیر می‌گذارد، جواب می‌دهد. بدین معنا که سرمایه گذاران میتوانند با انواع سرمایه گذاری‌ها از جمله بورس، طلا، دلار یا ارز دیجیتال، سرمایه خود را پخش کنند. اگر فردی تنها در بازار بورس سرمایه گذاری کند، کوچک‌ترین اقدامات میتوانند باعث سقوط کل بازار سهام شوند. بنابراین حفظ سبد سرمایه گذاری در انواع دارایی‌ها و ابزارهای مالی راهی بسیار مناسب برای به جریان انداختن سرمایه و کاهش ضرر است.
2- اصل ترکیب
به نظر می‌رسد اصل ترکیب با افزایش ثروت نیز در اثر پروانه ای ریشه دارد. درحقیقت، هرچه بیشتر سرمایه گذاری کنید، رشد چشمگیری در پس اندازهای خود خواهید داشت. فرض کنید شما ماهیانه پنج میلیون تومان پس انداز کرده و آن را به یک حساب بلند مدت با سود 10 درصد منتقل می‌کنید. پس از 5 سال، پس انداز نزدیک به 300 میلیون خواهد شد. پس از 10 سال، پس انداز شما به صورت تصاعدی به بیش از 600 میلیون خواهد رسید. به این موضوع اصل ترکیب گفته می‌شود.
3- اصل سرمایه گذاری زیست محیطی
سومین نکته‌ای که تأثیر پروانه ای را در دنیای مالی نشان می‌دهد، این است که ارزش‌های شخصی خود را با سرمایه گذاری‌هایتان هماهنگ کنید. سرمایه گذاری در محیط زیست بر این اصل استوار است که هر دلار خرج شده برای ارزش‌های انسانی و زیست محیطی می‌تواند تأثیر موجی داشته باشد. سرمایه گذاری در این حوزه می‌تواند شامل بهبود زندگی حیوانات، تحصیلات زنان، توسعه شهر، دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی برای کشورهای فقیرتر و موارد مشابه باشد. هدف نهایی این است که با انجام تغییرات کوچک بتوان از معضلات بزرگ جلوگیری کرد.
اثر پروانه ای واقعیت دارد یا نه؟!
اگرچه ما کاربرد وسیع اثر پروانه ای را در زندگی امروز خود مشاهده می‌کنیم اما عاقلانه است که از آن برای توضیح هر رویدادی استفاده نکنیم! انتقادی که بر اثر پروانه ای وارد است، عدم وجود راهی برای اثبات علیت بین دو رویداد به ظاهر تصادفی است. به این معنا که ما می‌توانیم علت و معلول بین رویدادها را درک کنیم. به همین دلیل، ممکن است از این اصطلاح به هدف فریب مردم، اخاذی و غیره، سوء برداشت‌هایی شود. در صورتی که این مقاله برای شما مفید بود، پیشنهاد می‌کنیم مقاله «شبه علم» را نیز مطالعه کنید. در این مقاله در مورد مفهوم شبه علم و تاثیر آن بر کسب و کارها اطلاعات زیادی کسب خواهید کرد. همچنین منتظر شنیدن نظرات شما درباره اثر پروانه ای و تاثیرات آن در دنیای امروز هستیم. لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در زیر همین پست با ما و همراهان همیار آکادمی به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
-
بله، در روانشناسی حوزه ای به این نام وجود دارد که هدفش تغییر مسائل کوچک در نگرش افراد است تا آن ها بتوانند در زندگی خود متحول شوند.
-
اثر پروانه ای بر پایه این ایده بنا شده است که رویدادهای کوچک و به ظاهر بی اهمیت، می تواند در نهایت منجر به عواقب بسیار بزرگ‌گ تری شوند.
-
بله، فیلمی با نام The Butterfly Effect ساخته شده است که در آن شخصیت اصلی به گذشته بر می‌گردد تا با تغییر چیزی کوچک به تغییرات بزرگ آینده دامن بزند.
اشتراک گذاری
نویسنده
کیوان کاری
تغییر شماره