نقشه ذهنی یا مایند مپ شاید به گوش شما اصطلاح جدیدی باشد اما در عمل چیز تازه‌ای نیست. احتمالا برای شما هم پیش آمده که هنگام آماده سازی برای یک امتحان یا برنامه ریزی یک جلسه یا یک سخنرانی یا یک مذاکره، افکار خود را ترسیم کرده‌اید و از چیزی مانند مایند مپ بهره برده‌اید. در این مقاله قصد داریم به مفهوم نقشه ذهنی یا مایند مپ بپردازیم و درباره اهمیت و نحوه ترسیم آن صحبت کنیم. پس اگر به این مبحث علاقه مند هستید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
مایند مپ یا نقشه ذهنی چیست؟
مایند مپ (Mind map) یک روش گرافیکی برای نمایش ایده‌ها و مفاهیم است. مایند مپ یا نقشه ذهنی یک ابزار تفکر بصری است که به ساختاردهی اطلاعات کمک می‌کند و به شما در تجزیه و تحلیل، درک، پردازش، یادآوری و تولید ایده‌های جدید کمک می‌کند. درست مثل هر ایده عالی، قدرت رسم نقشه ذهنی در سادگی آن نهفته است. در مایند مپینگ (Mind mapping) یا رسم نقشه ذهنی، برخلاف یادداشت برداری سنتی یا متن خطی، ساختار اطلاعات به گونه ای است که شباهت بیشتری به عملکرد واقعی مغز شما دارد. از آنجا که این فعالیت هم تحلیلی و هم هنری است، مغز شما را با روشی بسیار پربارتر و سودمندتر درگیر می‌کند و به همه عملکردهای شناختی آن کمک می‌کند. از همه مهمتر این است که این کار بسیار جالب و سرگرم کننده است! حالا پرسش اینجاست که نقشه ذهنی چه شکلی است؟ بهتر است که در کنار توضیح، اول با کمک یک تصویر، نقشه ذهنی را به شما نشان دهیم.
نمونه یک نقشه ذهنی
این یک نقشه در مورد موضوع «رسم نقشه ذهنی» است. این نقشه، عناصر و روش‌های اصلی نحوه ترسیم نقشه‌های ذهنی را به روشی دیداری و گرافیکی ارائه می‌دهد. ممکن است در ابتدا کمی شلوغ و گیج کننده به نظر برسد، اما کمی صبر داشته باشید. اگر عادت ریشه دار یادداشت برداری خطی را ترک کنید و به ترسیم نقشه ذهنی روی بیاورید، دیگر هرگز به عقب باز نخواهید گشت.
مزایا و موارد استفاده از نقشه ذهنی
در آغاز این مقاله بطور خلاصه درباره مزایا و اهمیت استفاده از نقشه ذهنی صحبت کردیم. اصولا رسم این نقشه‌ها از تفکر خسته کننده و خطی جلوگیری کرده و نوآوری و خلاقیت شما را به جریان می‌اندازد. رسم نقشه ذهنی باعث می‌شود که یادداشت برداری بار دیگر برایتان لذت بخش شود. اما می‌توانیم از آن‌ها برای چه کاری استفاده کنیم؟
- یادداشت برداری
- توفان فکری (به صورت جداگانه یا گروهی)
- حل مسئله
- مطالعه و حفظ کردن
- برنامه ریزی
- تحقیق و تلفیق اطلاعات از منابع مختلف
- ارائه اطلاعات
- کسب بینش درباره موضوعات پیچیده
- به جریان انداختن خلاقیت
صحبت درباره تعداد موارد استفاده از نقشه‌های ذهنی دشوار است. حقیقت این است که نقشه‌های ذهنی می‌توانند در زمینه‌های مختلف مانند مسائل شخصی، خانوادگی، آموزشی یا شغلی، به روشن شدن تفکر شما کمک کنند. با کمک مایند مپینگ می‌توانید روز خود یا زندگی خود را برنامه ریزی کنید، چکیده محتوای یک کتاب را بنویسید، یک پروژه را راه اندازی کنید، متن یک سخنرانی را بنویسید، پست‌های وبلاگ خود را به رشته تحریر در آورید و هزاران هزار کار دیگر که ممکن است مورد نیاز شما باشد.
چرا رسم نقشه ذهنی مهم است؟
ایده‌ها همیشه از اهمیت بالایی برخوردار هستند. هنگامی که اصطلاح «رسم نقشه ذهنی» توسط تونی بوزان (Tony Buzan) در برنامه «از مغزت استفاده کن» (Use Your Head) در شبکه تلویزیونی BBC در سال 1974 مطرح شد، روش‌هایی که ما برای یادداشت برداری، توفان فکری و مطالعه برای همیشه تغییر پیدا کرد. چه روی کاغذ، روی تخته سفید یا با کمک یک ابزار آنلاین رسم نقشه ذهنی مایند مپ خود را ترسیم می‌کنید، شما یکی از میلیون‌ها متخصص و دانشجو در سراسر جهان هستید که از این روش خارق العاده بهره مند می‌شوند. در ادامه این مقاله بررسی خواهیم کرد که چه چیزی این تکنیک را بسیار خاص می‌کند، باید کدام یک از تکنیک‌های رسم نقشه ذهنی را انتخاب کنید و مزایای رسم نقشه ذهنی چیست.
چرا باید نقشه ذهنی داشته باشم؟
اولین و شاید مهمترین دلیل را یک فیلسوف یونانی قرن‌ها پیش مطرح کرده است. ارسطو اینگونه گفت:
روح هرگز بدون تصویر ذهنی نمی‌اندیشد.
دلایل زیادی وجود دارد که باعث می‌شود ترسیم نقشه ذهنی توسط میلیون‌ها نفر از متخصصان، نوآوران و دانشجویان در سراسر جهان مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه به چند مورد از این دلایل خواهیم پرداخت.
نقشه ذهنی به اطلاعات شکل و ساختار می‌دهد
نقشه‌های ذهنی می‌توانند حجم گسترده‌ای از اطلاعات را ذخیره کرده و ساختاردهی کنند. این نقشه‌ها سلسله مراتب را نشان می‌دهند، روابط بین ایده‌های فردی را نشان می‌دهند و شما را قادر می‌سازند تا یک تصویر بزرگ را با یک نگاه ببینید. این ویژگی‌ها همچنین نقشه‌های ذهنی را به ابزاری ایده آل برای ارائه اطلاعات به دیگران، ایجاد مجموعه دانش و حل مشکلات پیچیده تبدیل می‌کند.
نقشه‌های ذهنی درک مطلب را بهبود می‌بخشند
هم در آموزش مدرسه و هم در دانشگاه، نقشه‌های ذهنی در یادگیری محبوب و موثر هستند. با شکل دادن اطلاعات به روشی که با سبک‌های یادگیری بصری سازگارتر باشد و با تبدیل کردن متن‌های طولانی به موضوعات نقشه ذهنی کوتاه تر، دانشجویان و خوانندگان می‌توانند حجم زیادی از اطلاعات را سریعتر جذب کنند.
یک پژوهش که در سال 2013 در مجله مدرن روش‌های آموزش زبان (MJLTM) منتشر شده، نحوه واکنش دانشجویان در ایران به ترسیم نقشه ذهنی را به عنوان ابزاری برای یادگیری انگلیسی به عنوان یک زبان خارجی بررسی کرد. از گروه نمونه، 4/83 درصد از دانشجویان در درک مطلب از نقشه ذهنی دید مثبتی داشتند، در حالیکه تنها 7 درصد پاسخ منفی دادند. گفتنی است که در پرسشنامه‌ای که پس از پژوهش منتشر شد، عبارت «وقتی از نقشه‌های ذهنی برای خواندن استفاده می کنم، بیشتر قادر به حل فعالیت‌های پس از خواندن هستم» بیشترین امتیاز را کسب کرد.
نقشه‌های ذهنی بهره وری را افزایش می‌دهند
مزایای ترسیم نقشه ذهنی فقط به آموزش محدود نمی‌شود. نقشه‌های ذهنی همچنین می‌توانند در یک زمینه تجاری نیز مفید واقع شوند. ترسیم نقشه ذهنی شما را قادر می‌سازد تا سریعتر یاد بگیرید، ارتباط موثرتری برقرار کنید و توفان فکری موثرتری داشته باشید. به همین دلیل است که بیشتر مشاغل از ابزارهای نرم افزاری برای ترسیم نقشه ذهنی استفاده می‌کنند تا از تیم‌های خود بیشترین بهره را ببرند.
چه در حال برنامه ریزی پروژه‌ای در محل کار خود باشید و یا در حال نوشتن یک مقاله علمی، ترسیم نقشه ذهنی به شما کمک می‌کند تا به میزان بسیار زیادی در زمان خود صرفه جویی کنید. طبق نظرسنجی وبلاگ Mind Mapping Software Blog نرم افزار ترسیم نقشه ذهنی می‌تواند به طور متوسط تا 23 درصد بهره وری را افزایش دهد.
نقشه‌های ذهنی خلاقیت را پرورش می‌دهند
دو چیز باعث می‌شود تا نقشه ذهنی بهترین ابزار موجود برای ایده باشد. اولین چیز این است که عمل ایجاد نقشه ذهنی بگونه‌ای استثنایی و تکنیکی مغز ما را تحریک می‌کند و جریان ایده‌های خلاقانه را پرورش می‌دهد. دومین چیز این است نقشه‌های ذهنی به شما امکان می‌دهند با سرعت باورنکردنی آن ایده‌ها را یادداشت کنید و یک سازمان فکری بدون اصطکاک ایجاد کنید. با کمک نقشه ذهنی می‌توانید هوش هیجانی خود را ارتقا دهید.
طی یک پژوهش در سال 2004 در مورد اثربخشی ترسیم نقشه ذهنی برای کارهای نوشتاری دانش آموزان، از هر 12 نفر 10 نفر دریافتند که ترسیم نقشه ذهنی نوشتار آن‌ها را بهبود می‌بخشد. این نه تنها یک روش عالی برای دانشجویان جهت انجام تکالیف و نوشتن مقالات خود است، بلکه همچنین یک روش خارق العاده برای وبلاگ نویسان و نویسندگان جهت طرح مقالات و غلبه بر محدودیت‌های ذهنی‌شان است.
نقشه‌های ذهنی حافظه و قدرت یادآوری را بهبود می‌بخشند
نقشه های ذهنی اطلاعات را به صورت تصویری ارائه می‌دهند. آن‌ها چندین محرک ذهنی قدرتمند مانند تصاویر، رنگ‌ها، اشکال و پیوندها را نشان می‌دهند که به مغز ما کمک می‌کند تا اطلاعات زیادی را پردازش کرده و به خاطر بسپارد. مطالعات نشان داده است که نقشه‌های ذهنی می‌توانند حافظه را 10 الی 15 درصد بهبود بخشند. برخی دیگر از پژوهشگران حتی از این عدد هم بالاتر می‌روند و پیشرفت‌های 32 درصدی را تخمین می‌زنند. جالب توجه است که دانش آموزان با مشکلات یادگیری مانند دیسلکسیا یا اوتیسم شدید گزارش داده‌اند که نقشه‌های ذهنی را به عنوان کمک آموزشی، بسیار ارزشمند و بی‌نظیر می‌دانند.
کدام نقشه ذهنی؟
نقشه‌های ذهنی نمایش گرافیکی اطلاعات هستند. برخلاف یادداشت‌های سنتی و خطی که ممکن است در یک سند متنی یا حتی روی کاغذ انجام دهید، نقشه‌های ذهنی به شما امکان می‌دهند تا افکار، ایده ها و کلمات کلیدی را روی یک بوم خالی ثبت کنید. این ایده‌ها در یک ساختار دو بعدی سازمان یافته‌اند ، و عنوان یا ایده اصلی همیشه در مرکز نقشه قرار دارد تا همه چیز شفاف‌تر باشد. ایده‌های مرتبط در جهت‌های مختلف از مرکز منشعب می‌شوند و ساختاری پرتو مانند ایجاد می‌کنند. با وجود این اصول اساسی، این واقعیت که رسم نقشه ذهنی تقریبا نیم قرن عمر دارد، وجود برخی اختلافات راجع به تعریف اصلی نقشه ذهنی، اجتناب ناپذیر است. حال بیایید به دو مکتب اصلی فکر کنیم.
روش بوزان
در خالص ترین شکل خود و همانطور که در بخش‌های قبلی شرح داده شده است، رسم نقشه ذهنی یک تکنیک خاص است که برای موثر بودن به عناصر اصلی زیر احتیاج دارد:
- یک تصویر مرکزی برای تحریک حافظه، پیوندها و فرآیندهای فکری
- شاخه‌های جانبی برخاسته از تصویر مرکزی برای به تصویر کشیدن ترتیب ایده‌های ابتدایی (BOI)
- شبکه‌ای (از لحاظ نظری بی نهایت) از شاخه‌های کوچکتر برای به تصویر کشیدن ایده های ناشی از BOI ها با جزئیات مختلف
- استفاده آگاهانه از رنگ برای تفکیک ایده ها بر اساس موضوع
- یک کلمه کلیدی واحد برای هر شاخه
همانطور که بوزان توضیح می‌دهد، قوانین موجود در مورد روش او برای رسم نقشه ذهنی پس از مطالعات گسترده در زمینه علوم اعصاب و روانشناسی تدوین شده است. بسیاری از کارشناسان هنوز نیز اینگونه استدلال می‌کنند که روش وی همچنان یک تکنیک واقعی است و نمی‌توان نقشه بدون عناصر بالا را نقشه ذهنی حقیقی دانست.
با این حال مهم است بدانید که طبق گفته خود بوزان، او از تجربیات یادگیری خود استفاده می‌کند تا در نهایت ارزیابی کند که چه چیزهایی موثر بوده و چه چیزهایی بی تاثیر هستند. به همین دلیل است که روش او به مرور زمان توسط علاقه مندان همفکر او مورد استفاده واقع شده است.
نمونه‌ای از یک نقشه ذهنی با روش بوزان
نقشه‌های عنکبوتی و حبابی
اگرچه این اصطلاح به طور جدایی ناپذیری با بوزان پیوند خورده است، اما تعریف جدید رسم نقشه ذهنی کمی گسترده تر است و به طور کلی شامل نقشه‌های عنکبوتی و نقشه‌های حبابی نیز می شود. این مفاهیم مشابه دارای تغییراتی نسبت به روش بوزان هستند در بالا تعریف شده است. این دو نقشه که نسبت به روش بوزان کمتر سختگیرانه‌اند، از چند جنبه اصلی با روش بوزان متفاوت هستند.
هم نقشه عنکبوتی و حبابی و هم نقشه ذهنی بوزان از یک موضوع اصلی یا دو موضوع در نقشه‌های «دو حبابی» آغاز می‌شوند. با این حال نحوه ارائه مباحث پیرامونی مهمترین نقطه تفاوت آن‌هاست. در نمودارهای عنکبوتی و حبابی به جای برچسب گذاری شاخه‌ها، از خطوطی برای اتصال ایده‌ها استفاده می‌شود که به عنوان حباب در اطراف موضوع اصلی نمایش داده می‌شوند. همچنین ممکن است این موضوعات به زیرمجموعه‌های گوناگون تفکیک شود تا جزئیات و عمق آن‌ها مشخص شود.
یک مزیت اساسی در نقشه‌های عنکبوتی و حبابی این است که آن‌ها به ترسیم کنندگان نقشه، فرصت پیوند دادن مضامین میان موضوعی را می‌دهند نه اینکه هر موضوع فقط از شاخه قبلی منشعب شود. این کار یک ساختار کلی را در نقشه پرورش می‌دهد و می‌تواند پیوندهای بین موضوعات مرتبط را نشان دهد.
نمونه‌ای از یک نقشه ذهنی عنکبوتی و حبابی
بهترین نقشه ذهنی برای شما
وقتی نوبت به ترسیم نقشه ذهنی شما می‌رسد، مهمترین مواردی که باید در نظر بگیرید این است که چه چیزی نیاز دارید و چگونه بهتر یاد می‌گیرید. گاهی اوقات حتی ممکن است اصلا به نقشه ذهنی نیاز نداشته باشید. در حالیکه تقریبا همه ترسیم نقشه ذهنی به عنوان جایگزینی برای متن‌های بلند بالا و یادداشت‌های خطی توسعه یافته‌اند، اما شرایط بسیاری وجود دارد که یادداشت برداری خطی یک روش کاملا مناسب است.
وقتی تصمیم می‌گیرید که چگونه نقشه را خود پیاده کنید، نیازها و اهداف شما نیز باید در نظر گرفته شود. در حالیکه نقشه‌های ذهنی کاغذی سنتی برای توسعه ایده‌ها توسط خود شما عالی هستند، اما توسعه ابزارهای آنلاین ترسیم نقشه‌های ذهنی، به میلیون ها نفر این امکان را داده تا توفان فکری و برنامه ریزی را بطور همزمان انجام دهند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این نرم افزارها پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین نرم افزارهای مایند مپ یا نقشه ذهنی را مطالعه کنید.
از نظر انتخاب میان نقشه بوزان در مقابل نقشه عنکبوتی، این نرم افزارها به کاربران اجازه می‌دهند تا ساختاری را انتخاب کنند که مناسب نیاز آن‌هاست. این کار به معنای استفاده از بهترین جنبه‌های هر دو روش در جهت ایجاد ابزاری انعطاف پذیر است که برای همکاری آنلاین کاملا مناسب باشد. این نرم افزارها همچنین از انواع دیگر نمودارها، از جمله نمودارهای سازمانی و برنامه‌های پروژه نیز پشتیبانی می‌کنند.
چگونه می‌توان نقشه ذهنی ترسیم کرد
به محض اینکه ترسیم را شروع می‌کنید، می بینید که چقدر طبیعی احساس می‌شود. زیبایی ترسیم نقشه‌های ذهنی در این است که بسیار آسان و ساده است. این روش به منظور تشویق جریان آزاد ایده‌ها و اطلاعات طراحی شده است. شما می‌توانید این کار را به راحتی روی کاغذ انجام دهید، اما ما قصد داریم به شما نشان دهیم که چگونه یک نسخه دیجیتالی تهیه کنید که می‌توانید روی آن به تنهایی یا به صورت مشترک با دیگران کار کنید. در ادامه راهنمای گام به گام برای ترسیم نقشه ذهنی آورده شده است و در هر گام نکاتی برای انجام آن بیان شده است.
با یک مفهوم یا ایده مرکزی شروع کنید
با چیزی شروع کنید که در مسئله یا موضوع شما مهم است. هنگامی که یک موضوع مرکزی دارید، آن را در وسط نقشه، در حباب مرکزی بنویسید. ابتدا هدف اصلی نقشه ذهنی خود را تعیین کنید و آن را یادداشت کنید. از آنجا که نقشه‌های ذهنی از درون شروع می‌شوند و به سمت بیرون گسترش می‌یابند، ایده اصلی شما به موضوع اصلی نمودار تبدیل می‌شود. مفهوم اصلی شما می‌تواند این باشد:
- مشکلی که سعی در حل آن دارید
- پروژه‌ای که برروی آن توفان فکری می‌کنید
- مفهوم دشواری است که سعی در یادگیری آن دارید
اگر به همراه یک گروه در حال ترسیم نقشه ذهنی هستید، حتما باید کمتر از شش شرکت کننده داشته باشید.
ایده‌های مرتبط را اضافه کنید
در مرحله بعدی، باید در یک جلسه سریع از اعضای تیم خود بخواهید عناوین فرعی یا مفاهیم مربوط به آن را پیرامون بخش اصلی تنظیم کنند. اکنون که هدف اصلی نقشه خود را تعیین کردید، شاخه‌هایی را اضافه کنید که اساسی‌ترین زیرموضوعات را ترسیم می‌کند. شاخه‌ها و انشعاب‌ها باید به شما کمک کنند تا سازماندهی اطلاعات را شروع کنید. نگران نباشید که بسیاری از جزئیات را وارد کنید، کلمات کلیدی و عبارات کوتاه کافی هستند.
این فرآیند را برای زیرمجموعه‌های بیشتر تکرار کنید
زیرمجموعه‌های پایین‌تری ایجاد کنید و آن‌ها را از طریق شاخه‌ها و گره‌های انشعاب یافته متصل کنید. پس از شناسایی موضوعات اصلی در مبحث خود، باید شکل‌های بیشتری را اضافه کنید تا اطلاعات ارزشمند شما تمام شود. اطمینان حاصل کنید که به سازماندهی اطلاعات خود با مهمترین موارد نزدیک به شکل اصلی مفهوم و جزئیات دقیق تر ادامه می‌دهید.
بهترین ایده ها را هایلایت کنید
نقشه خود را مرور کنید و ایده‌هایی را که بیشتر از همه در بین شما و تیم شما هماهنگی دارد، علامت گذاری کنید. به آنچه که جا مانده و آنچه می‌توان حتی بیشتر درباره‌اش کشف و کاوش کرد، فکر کنید. به نقشه خود تصاویر و رنگ‌های مختلف را اضافه کنید. با استفاده از رنگ‌های استاندارد برای سطوح مختلف افکار در نمودار، سازماندهی را در نقشه ذهنی خود حفظ کنید. افزون بر این، استفاده از تصاویر به شما کمک می‌کند تا قسمت‌های مختلف نقشه ذهنی خود را تجسم کنید و به خاطر بسپارید. همچنین می‌توان از تصاویر برای پیوند دادن اشکال به جای شکل جعبه سنتی استفاده کرد.
در ترسیم آن خلاق باشید
برای ایجاد یک نمودار نقشه ذهنی از نظر بصری لازم نیست که یک طراح باشید. سعی کنید رنگ و جهت را تغییر دهید یا حتی مواردی مانند یادداشت‌های برچسب دار، تصاویر یا شکلک‌ها را با یکدیگر تلاقی دهید. ضخامت و طول خطوط را بطور متفاوت از یکدیگر ترسیم کنید. تا آنجا که می‌توانید نشانه های بصری برای تاکید بر نکات مهم ارائه دهید. هر جزییات کوچکی کمک می‌کند تا مغز شما بیشتر درگیر شود و فعالیت بیشتری داشته باشد.
ترسیم نقشه ذهنی دریچه‌ای به افکار شماست
ترسیم نقشه ذهنی موضوعی بسیار جذاب و غنی است و این مقاله تنها بخشی از وسعت بیکران این موضوع را پوشش می‌دهد. در این مقاله تلاش شد تا ماهیت و کلیت این موضوع برای شما عزیزان شرح داده شود. نقشه ذهنی برای بسیاری از افراد یک علاقه است یا یکی از محرک‌های قوی برای دستیابی به ذهن و پیاده سازی افکار. امروزه افراد زیادی هستند که تمایل دارند تا این موضوع را در عمق بیشتری کشف کنند و نقشه‌های ذهنی مختلف، نکات مهم درباره مایند مپینگ، مایند مپینگ توسط رایانه و موارد دیگر را بطور دقیقتر بررسی کنند. به شما پیشنهاد می‌کنیم تا ترسیم نقشه ذهنی را امتحان کنید. این نکات مفید که در مقاله گفته شد را دنبال کنید و خودتان نتایج را ببینید. زیاد نگران انجام این کار به روش درست نباشید و فقط خود را سرگرم آن کنید. برای الهام گرفتن می‌توانید از نقشه‌های ذهنی مختلف در اینترنت الگوبرداری کنید.
امیدواریم که مقاله مایند مپ چیست؟ مورد استفاده شما قرار گرفته باشد. ما در همیار آکادمی همیشه از دیدگاه‌های شما برای بهتر شدن کارمان استفاده می‌کنیم پس نظرات خود را در پایین همین مقاله برای ما بنویسید.
نویسنده
آرمان نصری
یک مهندس عمران عاشق مباحث حوزه مدیریت و کسب و کار! چندین ساله که در حوزه ترجمه و تولید محتوا و فضای دیجیتال فعالیت می‌کنم
تغییر شماره