مهارت حل مسئله چیست و چه مراحلی دارد؟

بسیاری از کارآفرینان، صاحبان کسب و کار و مدیران هر روز با مشکلات و مسائل مختلف روبرو هستند و باید تلاش کنند که این مشکلات و مسائل را یکی پس از دیگری حل کنند تا بتوانند با تمام قدرت پیش بروند و سازمان یا کسب و کار را به اهدافی که برای آن تعیین کرده‌اند، برساند. در صورتی که یک مدیر بخواهد مسائل را به بهترین و هوشمندانه‌ترین شکل ممکن حل کند، باید با مهارت حل مسئله (Problem solving skills) آشنا شود و این مهارت را در وجود خود تقویت کند.

در این مقاله تصمیم داریم در مورد مهارت حل مسئله صحبت کنیم که یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مهارت‎‌هایی است که در مسیر موفقیت باید از آن برخوردار باشیم. کسانی که چنین مهارتی داشته باشند می‌توانند مسئله را به خوبی تعریف کنند، علل و عوامل آن را ریشه‌یابی کنند و سپس راهکارهای موجود برای غلبه بر این مسئله را شناسایی، اولویت‌بندی و انتخاب کنند و در نهایت یک یا چند مورد از راهکارها یا راه حل‌ها را به کار ببندند. در صورتی که شما هم تمایل دارید این مهارت را در وجود خود تقویت کنید و مسائل زندگی و کسب و کار خود را به بهترین شکل ممکن حل کنید، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید.

مهارت حل مسئله (Problem Solving) چیست؟

گاهی مواقع یک سازمان یا یک کسب و کار، یک هدف برای خودش تعیین می‌کند. به عنوان مثال فرض کنید که کسب و کاری دارید و می‌خواهید امسال فروش خود را دو برابر کنید. اکنون شما با یک مسئله روبرو هستید که باید بتوانید آن را حل کنید تا فروش شما در سال آینده دو برابر شود و قطعاً به درآمد بیشتری برسید. مسئله کنونی شما این است که «چگونه فروش خودتان را دو برابر می‌کنید؟ باید از چه روش‌ها و راهکارهایی برای حل این مسئله کمک بگیرید؟ برای دو برابر کردن فروش با چه موانعی روبرو خواهید شد؟»

اینجا است که مهارت حل مسئله، اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا وقتی شما این قدرت و توانایی را دارید که مسئله پیش روی خودتان را حل و فصل کنید، مطمئن باشید که کسب و کار و سازمان خود را بهبود می‌بخشید و به یک جایگاه بهتر می‌رسانید. در ادامه به تعریف این مهارت می‌پردازیم:

مهارت حل مسئله، توانایی استفاده از منطق و تخیل برای درک درست یک مسئله و ارائه یک راهکار درست، راهگشا و هوشمندانه برای حل آن مسئله است.  یکی از تعاریف دیگری که برای مهارت حل مسئله عنوان می‌شود، «فرایند حل کردن هر نوع مسئله‌ یا مشکلی» است.

فرایند و مراحل اصلی حل مسئله

تا به اینجای کار مهارت حل مسئله را تعریف کردیم. نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه و مخصوص داشته باشیم این است که حل کردن مسئله، یک مهارت است؛ یعنی هر کسی توانایی آموختن آن را دارد و اصلاً نمی‌توان آن را ذاتی یا ارثی دانست، بلکه کاملاً اکتسابی است. کسی که می‌خواهد یک مسئله را حل کند، باید گام‌ها و مراحل زیر را یکی پس از دیگری با دقت پشت سر بگذارد:

گام اول: تعریف مسئله

تعریف مسئله به این معنی است که شما دارید وضعیت موجود را شناسایی می‌کنید تا ببینید که این وضعیت چه خصوصیاتی دارد. تعریف مسئله واقعاً کار راحتی نیست. کسی که می‌خواهد یک مسئله را به درستی شناسایی کند، باید تلاش کند که دچار تعصب و سوگیری نشود تا بتواند بهترین تصمیم ممکن را بگیرد.

در این مرحله باید خوب فکر کنید تا مسئله اصلی پیدا شود. به عنوان مثال فرض کنید که شما می‌خواهید فروش خود را دو برابر کنید. باید ببینید که دو برابر شدن فروش شما به چه عواملی وابسته است. سپس آن عوامل را بررسی کنید و موانع را از جلوی پای سازمان یکی پس از دیگری بردارید، برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهید، منابع انسانی مورد نیاز را استخدام کنید تا در پایان بتوانید مسئله را به بهترین شکل ممکن حل کنید. در ادامه به یک سری از کارهایی که باید در این مرحله انجام دهید اشاره شده است:

• حقایق و اطلاعات مهم را از نظرات و دیدگاه‌های شخصی افراد جدا کنید.
• دلایل و عوامل اصلی و زیربنایی این مسئله را مشخص کنید.
• با افراد متخصص مشورت کنید تا بتوانید اطلاعات بیشتری در مورد مسئله پیدا کنید.
• مسئله‌ای که وجود دارد را به صورت مشخص و معین بیان کنید.
• بررسی کنید و ببینید که چه استاندارد یا انتظاری نقض شده است.
• مشخص کنید مسئله‌ای که دارید روی آن بحث می‌کنید، در کدام فرایند قرار دارد.
• از حل مسئله بدون اطلاعات، آمار و ارقام اساسی جلوگیری کنید.

گام دوم: ارائه راهکارهای مختلف برای حل مسئله

در این مرحله باید تلاش کنیم که با افراد متخصص مشورت کنیم و ببینیم که چه راهکارها و راه حل‌هایی برای حل مسئله ما وجود دارد. به عنوان مثال اگر می‌خواهید فروش سازمان خود را دو برابر کنید، هم باید با افراد واحد فروش مشورت کنید و از آن‌ها راهکار بخواهید و هم از یک مشاور حرفه‌ای کارکشته و حرفه‌ای کمک بگیرید و از او بخواهید که راهکارهای مورد نظر خودش را ارائه دهد.

یکی از روش‌هایی که به شما کمک می‌کند، به راهکارهای مختلف دست پیدا کنید، روش طوفان فکری است. در این مرحله افراد را دور هم جمع می‌کنید، مسئله را مطرح می‌کنید، سپس راهکارها و ایده‌های آن‌ها را یادداشت می‌کنید و در نهایت بهترین راهکار را انتخاب می‌کنید. در ادامه به یک سری از کارهایی که در این گام به شما کمک می‌کند اشاره شده است:

• در این مرحله به هیچ وجه نباید راه حل‌های موجود را ارزیابی کنید. تنها کاری که باید در این مرحله انجام دهید این است که راهکارهایی که به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید.
• از تمامی افرادی که به نوعی با مسئله درگیر هستند، نظرخواهی کنید؛ زیرا گاهی همان افرادی که به آن‌ها توجهی ندارید نظراتی می‌دهند که واقعاً راهگشا، مفید و سازنده است.
• راهکارهایی که افراد ارائه می‌دهند را بررسی کنید و آن مواردی که با اهداف سازمانی هماهنگی و سازگاری دارد را انتخاب کنید.
• بعد از آنکه راهکارها و راه حل‌ها ارائه شد، مشخص کنید که کدام راه حل کوتاه‌مدت و کدام راه حل بلندمدت است. فرض کنید یک شرکت می‌خواهد محصول جدیدی تولید کند و برای این کار به یک دستگاه 10 میلیارد تومانی نیاز دارد. شرکت در حال حاضر نمی‌تواند چنین بودجه‌ای فراهم کند. بنابراین شرکت از یک دستگاه با کیفیت پایین‌تر و دوام کمتر کمک می‌گیرد که 1 میلیارد تومان هزینه دارد. این راهکار، کوتاه‌مدت است و وقتی بودجه لازم فراهم شد، سریع آن دستگاه 10 میلیاردی تهیه می‌شود.
• سعی کنید چند روز قبل از برگزاری جلسه طوفان فکری، مسئله را با افراد حاضر در جلسه در میان بگذارید تا آن‌ها بتوانند روی مسئله فکر کنند و تحقیقات لازم را انجام دهند تا بتوانند با ذهنی کاملاً آماده در جلسه حاضر شوند و بهترین کارایی را در نشست بارش فکری داشته باشند.

گام سوم: ارزیابی راهکارهای موجود و انتخاب یکی از موارد

در این گام تمام راهکارهای موجود مشخص شده است؛ چون شما جلسه بارش فکری را در سازمان خود برگزار کرده و از طرفی با متخصصان مشورت کرده‌اید. بنابراین در این گام دیگر فقط باید تمرکز خودتان را روی انتخاب بهترین راهکار بگذارید. می‌توانید یک بار دیگر یک جلسه بارش فکری برگزار کنید و روی راهکارهای جلسه قبل و راهکارهای حاصل از مشورت با متخصصان بحث و گفتگو کنید و در نهایت پس از ارزیابی یکی از راهکارها را انتخاب کنید. در ادامه به یک سری از کارهایی که باید در این گام انجام دهید اشاره شده است:

• راهکارهایی را ارزیابی کنید که به صورت منطقی و عقلانی با هدفی که پیش رو دارید، سازگاری داشته باشد. بحث کردن روی راهکارهای غیرمرتبط فقط وقت شما را می‌گیرد و توان و کارایی ذهنی شما را کاهش می‌دهد.
• توجه داشته باشید که ایده‌ها و نظرهای مطرح‌شده را بدون تعصب و سوگیری بررسی کنید. گاهی مواقع راهکارهای بسیار خوبی در جلسات بارش فکری ارائه می‌شود ولی تعصب مدیران باعث می‌شود که آن راهکارها اجرایی نشود.
• یکی دیگر از کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که راهکارهای خود را رتبه بندی کنید. به عنوان مثال راهکارها را به صورت راه حل شماره 1، شماره 2، شماره 3 و … شناسایی کنید. شما در این مرحله، راه حل شماره 1 را اجرا می‌کنید، اگر جواب نداد سراغ راه حل‌های بعدی می‌روید.

گام چهارم: اجرایی کردن راه حل انتخابی

در گام قبلی سعی کردیم پس از کلی بحث و گفتگو یک راه حل برای مسئله‌ای که داریم انتخاب کنیم. اکنون بخش قابل توجهی از فرایند حل مسأله به پایان رسیده و نوبت آن است که راهکاری که به آن رسیده بودیم را اجرا کنیم. اجرای راه حل به زبان آسان است ولی شیوه و زمان اجرا اهمیت بالایی دارد.

بعد از اینکه راه حل انتخاب شد، باید برای اجرای آن برنامه‌ریزی کنید و همه چیز را طبق برنامه جلو ببرید. نظم در اجرا باعث می‌شود که بتوانید همه اتفاقاتی که حین اجرای راه حل میفتد را درک کنید تا اگر این راه حل به نتیجه نرسید، بتوانید دلایل نتیجه ندادن را متوجه شوید.

گام پنجم: بازخورد گرفتن و بررسی راه حل اجراشده

گام نهایی در فرایند حل مسئله این است که ببینید راهکاری که آن را اجرا کرده‌اید، تا چه اندازه مفید و کارآمد بوده است. می‌توانید از متخصصان و اعضای سازمان خودتان در این زمینه مشورت بگیرید تا متوجه شوید که این راهکار مفید بوده یا کارایی مورد انتظار را نداشته است. در صورتی که راه حل اجراشده، کارایی داشته و موثر بوده که به اجرای آن ادامه دهید؛ چون مسئله را برای شما حل کرده و شما را به هدفی که داشتید رسانده است ولی اگر می‌بینید که انتظارات را برآورده نکرده می‌توانید دوباره به مرحله انتخاب راه حل برگردید و یکی دیگر از راهکارهای موجود را انتخاب کنید.

در این بخش از مقاله تلاش کردیم در مورد مهارت حل مسئله صحبت کنیم و فرایند حل مسئله را به صورت گام به گام و مرحله به مرحله مورد ارزیابی قرار دهیم. در مرحله بعدی به مهارت‌هایی می‌پردازیم که به شما کمک می‌کند مسائل را خیلی بهتر و کارآمدتر حل کنید.

مهارت های اساسی برای حل مسأله به صورت کاربردی

در صورتی که می‌خواهید مسائل را به صورت کاربردی حل و فصل کنید، باید یک سری مهارت‌ها را در وجود خود پرورش دهید. با پرورش این مهارت‌ها، انعطاف‌پذیری و خلاقیت شما برای حل مسأله بیشتر می‌شود و  می‌توانید بهترین راهکارها را ارائه دهید. در ادامه به چند مورد از مهارت‌های اساسی برای حل مسئله اشاره شده است:

1. خلاقیت

خلاقیت به شما کمک می‌کند که بتوانید مسائل و مشکلات خود را از راه‌های مختلفی حل کنید. اگر خلاقیت داشته باشید، دیگر بن بست برای شما بی‌معنا خواهد شد.

2. کار تیمی

کار تیمی یکی دیگر از مهارت‌هایی است که در حل مسئله به شما کمک می‌کند؛ چون می‌توانید برای حل مشکلات خود از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های دیگران استفاده کنید.

3. مهارت تحقیق و پژوهش

مهارت تحقیق و پژوهش خیلی مهم است؛ زیرا با این مهارت می‌توانید شرکت‌ها و کسب و کارهایی را پیدا کنید که قبلاً با مشکل کنونی شما روبرو شده و آن را حل کرده‌اند. همچنین از طریق تحقیق و پژوهش می‌توانید مشکلات و مسائل را خیلی بهتر بشناسید و درک کنید.

4. هوش هیجانی و عاطفی

هوش هیجانی یکی از مهارت‌های بسیار مهمی است که به شما کمک می‌کند احساسات و هیجان‌های خود را درک، کنترل و مدیریت کنید. وقتی بتوانید هیجان‌های خود را کنترل کنید، دچار تعصب نمی‌شوید و در نتیجه می‌توانید خیلی راحت مشکلات خود را حل کنید.

5. مهارت تصمیم گیری

یکی دیگر از مهارت‌هایی که در حل سریع مسائل به شما کمک می‌کند، مهارت تصمیم گیری است؛ زیرا وقتی راه حل‌های مختلف به ذهنتان می‌رسد، باید بهترین راهکار را انتخاب و در نهایت آن را اجرا کنید. اگر مهارت تصمیم گیری شما قابل قبول نباشد، قطعاً نمی‌توانید بهترین انتخاب ممکن را داشته باشید. پس اگر می‌خواهید مشکلات را حل کنید، باید مهارت تصمیم گیری را در خود تقویت کنید.

مهارت حل مسئله خود را تقویت کنید

مهارت حل مسئله یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مهارت‌هایی است که برای رسیدن به موفقیت به آن نیاز دارید؛ زیرا موفقیت شما به مسائلی بستگی دارد که یکی پس از دیگری حل می‌کنید. هر چه مسائلی که حل می‌کنید، دشوارتر باشد قطعاً میزان موفقیت شما هم بیشتر می‌شود. بنابراین با توجه به اهمیت حل مسائل می‌توان به جرات گفت که مهارت حل مسائل جزو یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها به شمار می‌‌آید.

آیا این مقاله برای شما مفید بود؟ شما از چه روش‌هایی برای حل مسائل خود در حوزه کسب و کار یا زندگی شخصی استفاده می‌کنید؟ به نظر شما کارآمدترین روش برای حل مسئله چیست؟ لطفاً نظرها و پیشنهادها خود را با ما و سایر همراهان همیار آکادمی در زیر همین پست به اشتراک بگذارید.