در دنیای امروز، هر روز شاهد راه اندازی کسب و کارهای جدید هستیم ولی متأسفانه بسیاری از این بیزینس‌ها خیلی زود از میدان رقابت خارج می‌شوند. دلیل اصلی این پدیده هم آن است که این کسب و کارهای جدید، حرف نو و تازه‌ای برای گفتن ندارند و اصلاً با رقبای خود متمایز نیستند. یکی از بهترین راهکارها برای درمان این موضوع، ایده پردازی است. با خلق ایده‌های جدید و خلاقانه می‌توانید قلب مشتریان خود را به دست بیاورید و به عنوان یک بیزینس موفق شناخته شوید. در این مقاله تصمیم داریم در کنار هم یاد بگیریم که ایده پردازی چیست و چه جایگاهی در زندگی و کسب و کار ما دارد. در صورتی که شما هم به مسئله خلاقیت و نوآوری اهمیت می‌دهید، تا پایان این مقاله با ما همراه شوید.
ایده پردازی چیست؟
قبل از اینکه بخواهیم بگوییم که ایده پردازی چیست، بهتر است با مفهوم ایده آشنا شویم. ایده، یک اندیشه، فکر، پیشنهاد یا تصویر ذهنی است که در رسیدن به یک هدف خاص به ما کمک می‌کند. برخی ایده را یک راهکار خلاقانه برای حل یک مشکل، معرفی می‌کنند. معمولاً ایده در زمان کمبود و نیاز مطرح می‌شود و به ما کمک می‌کند که شرایط کنونی را پشت سر بگذاریم به سمت یک شرایط بهتر و مطلوب‌تر حرکت کنیم. بنابراین اصل و اساس ایده بر رفع نیاز، رشد و تغییر وضع موجود استوار است.
ایده پردازی (Idea generation یا Ideation) در واقع نوعی فرایند خلاقانه در راستای شکل دادن به ایده‌ها است. ایده‌پردازی، تنها به فرایند خلق و تولید ایده محدود نمی‌شود؛ بلکه مسئله بال و پر دادن به ایده‌ها، برقراری ارتباط بین اندیشه‌ها و مفاهیم جدید و بهبود ایده‌های قبلی را هم شامل می‌شود و به همین خاطر ایده‌پردازی یکی از مهم‌ترین پایه‌های استراتژی نوآوری در یک سازمان یا کسب و کار به حساب می‌آید.
کسانی که می‌خواهند ایده پردازی کنند، باید همیشه به خاطر داشته باشند که این کار، به یک ذهن منسجم و قدرتمند نیاز دارد؛ زیرا معمولاً در زمان مشکلات و نیازها، به ایده‌های خوب نیاز داریم و در چنین مواقعی معمولاً ذهن انسان، انسجام خودش را از دست می‌دهد و اگر نتوانیم ذهن خود را منسجم و متمرکز کنیم، بدون شک ایده‌های خوب و کارآمدی به ذهنمان خطور نخواهد کرد.
ایده پردازی به چند روش تقسیم می‌شود؟
ایده پردازی به دو روش فردی و گروهی انجام می‌شود. در هر دو روش دنبال این هستیم که یک یا چند ایده کارآمد و عالی پیدا کنیم ولی هر کدام از این روش‌ها، مزایای مخصوص به خودش را دارد:
- ایده پردازی فردی: ایده فردی، ایده‌ای است که توسط یک ایده پرداز مطرح می‌شود. این ایده پرداز معمولاً مدیر سازمان است که ایده مناسب و مورد نظر خودش را انتخاب و سپس به سایر اعضای سازمان معرفی می‌کند.
- ایده پردازی گروهی با اعضای مشخص: این نوع ایده‌پردازی در قالب گروهی انجام می‌شود. چند نفر دور هم جمع می‌شوند، در مورد یک مسئله یا مشکل اظهار نظر می‌کنند و راهکارهای خود را ارائه می‌دهد و در نهایت یک راهکار را به عنوان راهکار نهایی انتخاب می‌کنند. این کار را می‌توان در قالب طوفان فکری یا سایر روش‌های موجود انجام داد. این روش در سازمان‌ها و برای گرفتن تصمیم‌های مهم، متداول و رایج است. در خانواده‌ها هم این روش به وفور دیده می‌شود.
- ایده پردازی گروهی با اعضای نامشخص: این مدل از ایده پردازی بیشتر در سازمان‌های نوگرا و نواندیش دیده می‌شود. در این روش، گروهی از افراد که تعدادی نامشخصی دارند، ایده‌ها و راهکارهای مورد نظر خود را مطرح می‌کنند. سپس یک شخص یا گروه از داخل سازمان، ایده‌ها و راهکارها را آنالیز می‌کنند و سایر مراحل را پیش می‌برند. مثالی که برای این روش می‌توان مطرح کرد، سازمان‌هایی است که از مشتریان خود می‌خواهند در کامنت‌های اینستاگرام یا سایت، در مورد این مسئله خاص به آن‌ها ایده بدهند. برخی سازمان‌ها هم این کار را با کمک پرسشنامه انجام می‌دهند.
مراحل ایده پردازی
مراحل ایده پردازی
جالب است بدانید که برای ایده پردازی، لازم نیست که فرد در نقطه معینی بنشیند و شروع به فکر کردن در مورد مشکل خود و راهکارهای آن کند. بسیاری از متخصصان بر این باور هستند که وقتی نیاز یا مشکل، شناسایی شد، فرایند ایده پردازی آغاز می‌شود. دیوید آلن در کتاب به سرانجام رساندن کارها می‌نویسد:
ایده‌پردازی کاری است که ما به طور طبیعی انجام می دهیم. به محض اینکه به کاری که می خواهید انجام دهید فکر می‌کنید، ذهن شما به طور خودکار شروع به پاسخ دادن به پرسش‌هایی می‌کند که با رسیدن به هدف مورد نظرتان مرتبط هستند. این کار میتواند به سادگی پوشیدن لباس و یا پیچیدگی تأسیس یک شرکت باشد. ذهن ما تمایل دارد ایده‌هایی را به شیوه‌ای تصادفی ایجاد کند. با اینکه ذهن به طور طبیعی این کار را انجام می‌دهد، می‌توانیم این کار را با خلاقیت و دقت بیشتری انجام دهیم.
زمانی که مشکل یا کمبود، شناسایی شد، مراحل ایده پردازی آغاز می‌شود. فرد در ذهن خودش یک سری راهکار و راه حل مطرح می‌کند ولی تا زمانی که این افکار تصفیه و پالایش نشوند، هیچ ارزشی ندارند؛ چون باید ایده‌های کارآمد و مفید را از ایده‌های غیرکارآمد جدا کنیم و در نهایت بهترین ایده را انتخاب و اجرا کنیم. بنابراین زمانی که مشکل یا نیاز را درک کردیم، می‌توانیم مراحل زیر را دنبال کنیم:
1. تولید ایده‌های مختلف
پس از اینکه نیاز شناسایی شد، فرد باید ایده‌های مختلفی برای رفع آن نیاز مطرح کند. اگر ایده پردازی به صورت گروهی انجام می‌شود، افراد مختلف باید در کنار هم قرار بگیرند و راهکارها و ایده‌هایی که برای مسئله کنونی به نظرشان می‌رسد را مطرح کنند. تا حد امکان این مرحله را پیش ببرید و اجازه دهید که هر راهکاری که به ذهن خودتان یا افراد می‌رسد مطرح شود. جلوی ذهن خلاق خود را نگیرید.
2. انتخاب ایده مناسب
اکنون، لیستی از انواع و اقسام ایده‌ها داریم که برخی از آن‌ها مفید و درست هستند و برخی دیگر واقعاً هیچ کاربردی برای ما ندارند. در این مرحله باید دست به انتخاب بزنیم و ایده‌های برتر و منتخب را برگزینیم. بسیاری از مواقع مجبور هستیم که در نهایت یک ایده را انتخاب و اجرا کنیم. در این مرحله از ایده پردازی، مهارت تصمیم گیری خیلی کارساز و راهگشا است.
بهتر است ایده‌هایی که قابل اجرا و مفید نیستند را در ابتدای جلسه، حذف کنیم تا ایده‌ها محدودتر شوند. ممکن است پس از فکر کردن روی ایده‌ها، در نهایت چند ایده برایمان باقی بماند. در صورتی که زمان انتخاب نهایی فرارسیده است، بهترین ایده را از بین تمام ایده‌های موجود انتخاب کنید. در صورتی که امکان دارد، می‌توانید ایده‌های باقیمانده را با هم ترکیب کنید و از دل آن‌ها یک ایده ترکیبی و برتر بیرون بکشید.
3. اجرای ایده
اکنون نوبت به اجرای ایده مورد نظر رسیده است. در صورتی که مرحله اجرای ایده را رها کنیم، مثل این است که مشکل یا مسئله سازمان یا کسب و کار را به حال خودش رها کرده و هیچ کاری برای آن انجام نداده باشیم. در صورتی که در مرحله اجرای ایده دیدید که مشکل دارید و نمی‌توانید ایده را پیاده کنید، اصرار نکنید. سعی کنید سایر ایده‌های خوبی که در مرحله قبلی به آن رسیده بودید را وارد مرحله اجرا کنید.
چرا ایده پردازی مهم است؟
ایده پردازی، مزایای زیادی برای یک کسب و کار یا خانواده به همراه دارد. در این بخش از مقاله تنها به چند مورد از مزایا و دلایل اهمیت ایده‌پردازی اشاره شده است:
1. خلاقیت اعضای گروه یا سازمان را افزایش می‌دهد
سازمان‌ها همواره دنبال این هستند که خلاقیت را در اعضای خود پرورش دهند و در این راستا، کارهای زیادی انجام می‌دهند؛ مثلاً دوره‌های آموزش خلاقیت برگزار می‌کنند ولی هیچ چیز مثل جلسات ایده پردازی باعث افزایش خلاقیت در ذهن افراد نمی‌شود. وقتی خلاقیت در وجود افراد پرورش پیدا کند، قطعاً افراد می‌توانند ایده‌های درجه یک و نابی خلق کنند. بسیاری از افراد این سوال را مطرح می‌کنند که رابطه بین ایده پردازی و خلاقیت چیست. این دو مفهوم با یکدیگر رابطه دو طرفه دارند. ایده‌پردازی موجب افزایش خلاقیت می‌شود و ذهن‌های خلاق هم می‌توانند ایده‌های خوبی تولید کنند.
2. با ایده پردازی، می‌توان از زاویه‌های مختلفی به یک موضوع نگاه کرد
یکی دیگر از مزایا و دلایل اهمیت ایده‌پردازی این است که با این کار می‌شود نظرات افراد مختلف را در مورد یک مسئله دانست و از زوایای مختلفی به یک مسئله نگاه کرد. زمانی که ایده پردازی به صورت شخصی و فردی انجام شود، ممکن است فرد نتواند از یک سری زوایا به مسئله نگاه کند و در نتیجه ایده‌ها و راهکارهای زیادی را از دست می‌دهد ولی وقتی یک گروه در کنار هم به یک مسئله فکر کنند، ممکن است راهکارهایی ارزان‌قیمت و کاربردی برای آن مشکل پیدا شود؛ راهکارهایی که هیچ گاه به صورت فردی پیدا نمی‌شد.
3. می‌توان با ایده‌پردازی، یک سازمان دموکراتیک و همدل به وجود آورد
بسیاری از مدیران تمایل دارند که یک سازمان دموکراتیک به وجود بیاورند؛ چون به خوبی می‌دانند که دموکراسی تا چه اندازه اعضای یک سازمان را با هم همدل می‌کند. وقتی همدلی به وجود آمد، اعضا تصور می‌کنند که بر یک کشتی نشسته‌اند و اصطلاحاً هم‌سرنوشت هستند؛ یعنی همگی دارند در کنار هم به سمت یک هدف مشخص حرکت می‌کنند.
یکی از راه‌هایی که سازمان را به دموکراسی تزدیک می‌کند و باعث افزایش همدلی می‌شود، ایده پردازی گروهی است. وقتی مدیران سازمان برای گرفتن تصمیم از سایر اعضای سازمان کمک و مشورت بگیرند، سایر مدیران میانی هم این مفهوم را می‌آموزند و برای گرفتن تصمیم در واحدهای خودشان، از سرپرست‌هایی که در واحدهای مختلف فعال هستند، مشورت می‌گیرند. به این شکل، ایده پردازی باعث می‌شود که یک سازمان به دموکراسی برسد.
4. به رشد و توسعه فکری و فردی کارکنان کمک می‌کند
جالب است بدانید که جلسات ایده‌پردازی میتواند به یک میدان برای رقابت فکری بین کارکنان یک سازمان یا حتی اعضای یک خانواده تبدیل شود؛ زیرا اعضا تلاش می‌کنند که ایده‌های بهتری را در نشست‌ها مطرح کنند تا بتوانند خلاقیت‌ها و توانمندی‌های خودشان را به اثبات برسانند. در سازمان‌هایی که هر ماه نشست‌هایی برای حل مسائل تشکیل می‌شود، معمولاً اعضا تلاش می‌کنند که مطالعه و تحقیق کنند تا بتوانند ایده‌های بهتری خلق کنند و ارائه دهند. از این رو است که ایده‌پردازی گروهی میتواند رشد و توسعه فردی و فکری کارکنان را به همراه داشته باشد.
چگونه ایده پردازی کنیم؟
ایده پردازی، مهارتی است که ابزارها و تکنیک‌های خاص خودش را دارد. در این بخش از مقاله تصمیم داریم چند مورد از تکنیک‌هایی که برای ایده‌پردازی وجود دارد را به صورت اجمالی معرفی کنیم و شیوه استفاده از این ابزارها و تکنیک‌ها را به صورت کامل توضیح میدهیم.
1. روش طوفان فکری
روش طوفان فکری یا بارش فکری، یکی از بهترین تکنیک‌هایی است که برای ایده پردازی وجود دارد. برای استفاده از این روش، کافی است اعضای تیم دور هم بنشینند، مسئله را مطرح کنند و هر کدام از اعضا راهکارها و ایده‌هایی به ذهنش می‌رسد را مطرح کند. یک نفر هم باید همه این ایده‌ها را روی کاغذ یا تابلو بنویسد. با این روش، تمام راهکارهای ممکن و غیرممکن روی کاغذ می‌آید. در گام بعدی، بهترین ایده انتخاب و وارد مرحله اجرا می‌شود.
می‌توانیم قبل از تشکیل جلسه طوفان فکری، به افرادی که قرار است در این نشست شرکت کنند، اطلاع بدهیم تا به اندازه کافی در مورد موضوع فکر کنند و با ذهنی آماده در نشست حاضر شوند تا بتوانند ایده‌های بهتری ارائه دهند.
طوفان فکری
2. تکنیک شش کلاه تفکر
تکنیک شش کلاه تفکر برای ایده پردازی، خارق العاده است. با این تکنیک می‌توان از زوایای گوناگونی به مسئله نگریست و مزایا و معایب آن را مشخص کرد. در این روش شش کلاه تفکر داریم: کلاه سفید، قرمز، سبز، زرد، سیاه و آبی! هر کدام از این کلاه‌ها، یک بخش خاص از ذهن ما را فعال می‌کند. برای اجرای تکنیک شش کلاه تفکر باید شش نفر حضور داشته باشند و هر کدام نماینده یکی از این کلاه‌های تفکر باشد و از یک زاویه خاص به مسئله نگاه کند. کسی که کلاه آبی را بر سر می‌گذارد، وظیفه دارد بر عملکرد پنج عضو دیگر نظارت کند و ایده‌ها و نظرات آن‌ها را سازمان‌دهی کند.
کلاه سفید باید داده‌ها و اطلاعات را بدون قضاوت در مورد آن مسئله ارائه دهد. مسئول کلاه قرمز، باید نگاهی عاطفی و احساسی داشته باشد. کلاه سبز، نماینده نوآوری و خلاقیت است. کلاه زرد، باید نگاهی خوش‌بینانه و مثبت داشته باشد. در نهایت عضو مسئول کلاه سیاه، باید قضاوت نقادانه و منفی‌نگرانه به خرج دهد.
3. تکنیک نقشه ذهنی
با استفاده از این تکنیک می‌توانیم راهکارهای کاربردی و جدیدی را برای حل یک مسئله یا رسیدن به یک هدف کشف کنیم. در تکنیک نقشه ذهنی، باید مشکل یا مسئله اصلی را وسط کاغذ یا تخته بنویسیم. سپس از خودمان بپرسیم که از چه راه‌هایی می‌توان به این هدف رسید. فرض کنید که مسئله اصلی ما موفقیت کسب و کارمان (یک کافه) است. موفقیت این بیزینس به «کیفیت محصولات و خدمات»، «منطقه مکانی کافه»، «روزها و ساعات فعالیت کافه»، «توانمندی فروشنده» و «روش‌های بازاریابی» است. باید موفقیت کافه را در مرکز کاغذ یا تخته بنویسیم، پنج فاکتور مذکور را هم اطرافش بنویسیم و هر کدام از فاکتورها را با یک خط به کلمه اصلی (مرکزی) وصل کنیم.
حال باید روی هر کدام از این پنج فاکتور فکر کنیم و ببینیم چگونه می‌توانیم آن‌ها را بهبود ببخشیم. به عنوان مثال در مورد «روش‌های بازاریابی» می‌توان گفت که فعالیت در اینستاگرام، قرار دادن یک پست، یک استوری و غیره میتواند خیلی تأثیر داشته باشد. اکنون این راهکار را باید با خط به کلمه روش‌های بازاریابی وصل کنیم. همین تکنیک ساده، روش‌های خیلی خوبی برای حل مسئله پیش روی ما قرار می‌دهد.
4. روش 5W+H
فرض کنید که با یک مسئله روبرو شده‌اید و نمی‌دانید که چگونه آن را حل و فصل کنید. اکنون باید یک سری سوال با کلمات چه کسی (Who)، چه چیزی (What)، کجا (Where)، چه زمانی (When)، چرا (Why) و چگونه (How) از خودمان بپرسیم و سعی کنیم که پاسخ‌های خوبی برای برای سوالات بیابیم.
فرض کنید که میزان تعامل در پیج اینستاگرام‌تان کاهش یافته است و دنبال ایده برای افزایش انگیجمنت هستید. می‌توانید از خودتان بپرسید که چرا بعضی مواقع تعامل پیج بیشتر می‌شود؟ چه زمانی تعامل پیج به بیشترین یا کمترین مقدار می‌رسد؟ این دسته سوالات، ایده‌های خوبی برای افزایش تعامل پیج اینستاگرام در اختیار شما قرار می‌دهد.
با یادگیری مهارت ایده پردازی، یک گام بلند به سوی موفقیت بردارید
متخصصان موفقیت بر این باور هستند که در دنیای امروز برای دستیابی به موفقیت، لازم است مهارت‌های نرم را بیاموزیم. یکی از مهم‌ترین مهارت‌های نرم، ایده پردازی است که با یادگیری آن می‌توانیم مسائل و کمبودهای خود و کسب و کارمان را خیلی بهتر و موثرتر حل کنیم. دوره وبمستران هوشمند همیار آکادمی، تمرکز ویژه‌ای بر آموزش مهارت ایده‌پردازی دارد و می‌کوشد که این مهارت را به شکلی عمیق و ریشه‌ای به مخاطبان بیاموزد؛ زیرا کسانی که این مهارت را بلد باشند، قطعاً موانع کسب و کار خود را به بهترین شکل از میان برمی‌دارند و مسیر دستیابی به اهداف را برای خودشان هموارتر می‌کنند.
در صورتی که این مقاله برای شما مفید و تأثیرگذار بود، پیشنهاد می‌شود مقاله مهارت حل مسئله را هم مطالعه کنید؛ چون در این مقاله راهکارهایی بیان شده است که توانایی شما را برای ایده‌پردازی بیشتر می‌کند. از نظر شما چگونه می‌توانیم یک جلسه ایده‌پردازی را برگزار کنیم؟ چگونه برای چنین جلساتی آماده شویم؟ شما در هنگام ایده‌پردازی از چه تکنیک‌های استفاده می‌کنید؟ لطفاً نظرها و پیشنهادهای خود را با ما و سایر کاربران همیار آکادمی در بخش دیدگاه‌ها (زیر همین مقاله) به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
-
ایده پردازی (Idea generation یا Ideation) در واقع نوعی فرایند خلاقانه در راستای شکل دادن به ایده‌ها است. ایده‌پردازی، تنها به فرایند خلق و تولید ایده محدود نمی‌شود؛ بلکه مسئله بال و پر دادن به ایده‌ها، برقراری ارتباط بین اندیشه‌ها و مفاهیم جدید و بهبود ایده‌های قبلی را هم شامل می‌شود.
-
1. تولید ایده‌های مختلف 2. انتخاب ایده مناسب 3. اجرای ایده در این مقاله به طور مفصل این مراحل را توضیح داده‌ایم.
نویسنده
جلال شایان
آدميزاد فقط با آب و نان و هوا نيست كه زنده است. آدم به عشق آدم زنده است. من عاشق نوشتن و خواندنم؛ نوشتن و خواندنی که سایر انسان‌ها را داناتر و تواناتر کند!
تغییر شماره